Historia kultu Najświętszego Serca Jezusa

Maria Stecka RSCJ

Kult Serca Jezusa jako symbolu bezwarunkowej Bożej miłości posiada głębokie korzenie biblijne.

Podstawy teologiczne

W Starym Testamencie wielokrotnie podejmowany jest temat miłości Boga do ludzi, temat współczucia, miłosierdzia, czy nawet – poprzez obrazy - temat miłości macierzyńskiej lub oblubieńczej. Nowy Testament, zwłaszcza Ewangelie, pokazując całą gamę uczuć Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, podprowadzają nas do obcowania z Synem Bożym, który stał się najlepszym Przyjacielem, Lekarzem, wyrozumiałym Nauczycielem i wiernym Synem Ojca. Słowem - wzorem naszego dziecięcego obcowania z Bogiem.

W okresie patrystycznym uwagę Ojców przyciąga tajemnica zranionego boku Chrystusa (J 19,34-37), który - według tradycji Orygenesa – pozwala głębiej poznać wewnętrzną tajemnicę Boga-Człowieka i zanurzyć się w Źródle sakramentów. Późniejsze średniowiecze skupia się na kontemplowaniu Męki Pańskiej, a Serce zranione ukazuje zamieszkującego w Nim Ojca. Pojawia się nurt wynagradzania Bogu za zniewagi grzechu poprzez łączenie osobistych cierpień z ofiarą miłości Jednorodzonego Syna Ojca. Szczególne pogłębienie zrozumienia wewnętrznych uczuć Serca Jezusa przyniosły Ćwiczenia Duchowne św. Ignacego Loyoli w XVI w. Natomiast tzw. „szkoła francuska” z kardynałem Berulle na czele, kładąc akcent na „wnętrze” serca, kontempluje „stany wewnętrzne” Słowa Wcielonego. W tej linii św. Jan Eudes wskazuje na miłość jako podstawowy stan przenikający wszelkie czyny Jezusa. Miłość Boża ucieleśniona w Sercu Jezusa staje się przedmiotem kultu, który w tym czasie (początek XVII w.) przybiera charakter kultu liturgicznego.

Nowy impuls apostolski wnoszą w jego rozwój objawienia Najświętszego Serca Pana Jezusa wizytce, Małgorzacie Marii Alacoque (1647-1690) w Paray le Monial, a zwłaszcza tak zwane „wielkie objawienie ” z 1675 r.

Małgorzata Maria Alacoque

Małgorzata Maria Alacoque urodziła się we francuskiej rodzinie szlacheckiej 22 lipca 1647 roku. W wieku 24 lat wstąpiła do klasztoru sióstr Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (wizytek) w Paray le Monial. W klasztorze doświadczała wielu łask mistycznych. Objawienia, jakich dane jej było doznać, zapisała w „Pamiętniku duchowym”.

Wkrótce po okresie formacji powierzono jej funkcję mistrzyni nowicjuszek. Wyjątkową rolę w życiu św. Małgorzaty Marii odegrały cztery objawienia zwane wielkimi. Jezus ukazywał się jej już wcześniej, lecz w latach 1673-1675 czterokrotnie objawił się z zamiarem przybliżenia istoty kultu swego Serca. Zbawiciel życzył sobie, by czczono Jego Serce jako symbol nieskończonej miłości Boga do ludzi. Wyraził pragnienie, by siostra Małgorzata Maria upowszechniała nabożeństwo do Jego Serca. Jej zadanie polegało na uświadomieniu ludziom konieczności zadośćuczynienia i wynagradzania Jezusowi za nasze grzechy.

Do najważniejszego z objawień doszło 19 czerwca 1675 r., w oktawie Bożego Ciała. Św. Małgorzata Maria klęczała przed Najświętszym Sakramentem, kiedy ujrzała Pana Jezusa. Odsłonił On swe Serce i powiedział:

„Oto Serce, które tak bardzo umiłowało ludzi, że niczego nie szczędziło, aż do wyczerpania i wyniszczenia się, by im dać dowody swej miłości. A w zamian od większości ludzi doznaję tylko niewdzięczności przez nieuszanowania i świętokradztwa, przez oziębłość i pogardę, z jaką się odnoszą do Mnie w tym Sakramencie miłości”.

Podczas tego objawienia Jezus zażądał, aby w pierwszy piątek po oktawie Bożego Ciała odbywała się szczególna uroczystość ku czci Jego Serca i aby w tym dniu przystępowano do Komunii św. oraz uroczyście wynagradzano zniewagi, jakich Serce Jezusowe doznaje od ludzi, zwłaszcza przez nieuszanowanie sakramentu Eucharystii. Za tymi słowami kryło się wezwanie do ustanowienia święta Serca Jezusowego i upowszechnienia kultu Serca Jezusa w całym Kościele. Św. Małgorzacie Marii przypadło w udziale zapoczątkowanie tego dzieła.

W atmosferze oświeceniowego deizmu, a także rozprzestrzeniającego się jansenizmu, wskazuje ona na miłość cielesnego Serca Jezusa symbolizującego jego posłannictwo miłosierdzia, męki, Tajemnicy Paschalnej, wzywającej do postawy wynagrodzenia za własne grzechy i obojętność świata. Ten temat znajduje rozwinięcie w aspekcie eucharystycznym: wynagradzającej Komunii świętej i adoracji związanej z tzw. Godziną Świętą – modlitwą adoracji w łączności z Jezusem przeżywającym trwogę Ogrójca. Prośbę Pana Jezusa o wprowadzenie święta Jego Serca w piątek po oktawie Bożego Ciała przekazuje święta swemu spowiednikowi, Klaudiuszowi de la Colombiere, który wraz ze współbraćmi jezuitami stopniowo przyczynia się do rozszerzenia kultu Najświętszego Serca, spopularyzowania jego form, a wreszcie do ustanowienia święta. Na przestrzeni XVIII, XIX i XX wieku wielu świętych przyczyniło się do pogłębienia rozumienia tego kultu i wiele zgromadzeń zakonnych noszących Jego imię rozwinęło różne aspekty „duchowości Najświętszego Serca”. Wśród nich - św. Magdalena Zofia Barat, która zjednoczyła ideę osobistego oddania się Sercu Jezusa z wychowaniem młodzieży zdolnej poświęcić się dla innych. Potęgę milczącej adoracji Serca ukrytego w sakramencie Eucharystii przybliżył swym przykładem męczennik Sahary – bł. Karol de Foucauld.

Godzina Święta

Jedną z najpiękniejszych praktyk nabożeństwa do Serca Jezusowego jest Godzina Święta. To nocne czuwanie wskazał Małgorzacie Marii Pan Jezus podczas trzeciego objawienia w 1674 r. Pan Jezus powiedział wówczas:

„We wszystkie noce z czwartku na piątek dam ci uczestnictwo w tym śmiertelnym smutku, który odczułem w Ogrodzie Oliwnym. I żeby Mi towarzyszyć w tej pokornej modlitwie, którą zanosiłem wówczas do mego Ojca wśród wszystkich Moich udręczeń, będziesz wstawać między godziną jedenastą a północą, by w ciągu godziny klęczeć wraz ze Mną z twarzą pochyloną ku ziemi. A czynić to będziesz tak dla uśmierzenia gniewu Bożego, błagając o miłosierdzie tak dla grzeszników, jak dla złagodzenia w pewien sposób goryczy, którą czułem z powodu opuszczenia Apostołów, tak iż musiałem czynić im wyrzuty, że nie mogli czuwać ze mną jednej godziny”.

Godzina Święta jest wynagrodzeniem Chrystusowi za nasze grzechy. Praktykujemy ją za przykładem św. Małgorzaty Marii, oddając się modlitwie i rozmyślaniom o męce Chrystusa przez godzinę w nocy z czwartku na piątek.

Poświęcenie się Sercu Bożemu

Serce Boże jest symbolem i żywym obrazem nieskończonej miłości Jezusa Chrystusa, która nas pobudza do odwzajemniania się miłością. Jak możemy tę miłość odwzajemnić? Na przykład poprzez poświęcenie się Sercu Jezusowemu. Poprzez akt poświęcenia ofiarowuję Sercu Jezusa wszystko, co mam, oddaję Mu się do dyspozycji.

Przykładem takiego poświęcenia jest sławna bazylika Sacre-Coeur w Paryżu na Montmartre (Wzgórzu Męczenników). To wotum wdzięczności narodu francuskiego za ocalenie w wojnie francusko-pruskiej. W kościele tym parafie francuskie pełnią po kolei całodobowy dyżur modlitwy i adoracji, aby wynagradzać Sercu Bożemu za grzechy bezbożności.
Tradycję poświęceń zapoczątkowali w XVII wieku św. Małgorzata Maria i jej przewodnik duchowy – św. Klaudiusz de la Colombiere. Dziś obok poświęceń osobistych praktykujemy również poświęcenia rodzin i społeczeństw. U progu XX wieku., 11 czerwca 1899 r., Leon XIII dokonał poświęcenia Sercu Jezusa całego rodzaju ludzkiego.

Wypowiedzi papieży

Papieże ostatnich wieków wielokrotnie w sposób uroczysty zalecali upowszechnienie kultu Serca Jezusa w encyklikach.

Leon XIII w 1899 r. w „Annum sacrum” zapowiadał poświęcenie całego rodzaju ludzkiego Najświętszemu Sercu Jezusa. Akt ten został dokonany równocześnie przez papieża oraz biskupów i duszpasterzy na całym świecie 11 czerwca 1899 r). Pius XI w 1925 r. w „Quas primas” oraz w 1928 r. w „Miserentissimus” zwrócił uwagę na konieczność zadośćuczynienia Sercu Bożemu za grzechy ludzkie. Komunię św. i Godzinę Świętą zalecał jako praktyki wynagradzające. Do kultu nawiązał też w 1932 r. w encyklice „Caritate Christi”. Pius XII w 1956 r. w “Haurietis aquas”, jego ostatniej encyklice wydanej w 1956 r. - w setną rocznicę ustanowienia Święta Serca Jezusowego. Znaleźć w niej można biblijne podstawy, wyjaśnienie teologiczne i historyczne szczegóły rozwoju tego kultu, a Serce Jezusa przedstawione zostało raz jeszcze jako „Źródło życia i świętości”, z którego do woli czerpać mogą wszyscy spragnieni. (Iz 44,3; 55,1; Ez 47n.)

Zarówno Jan XXIII, jak i Paweł VI niejednokrotnie wypowiadali się na temat znaczenia nabożeństwa do Najświętszego Serca w praktyce duszpasterskiej. Zawiera się w nim element popularny i wychowawczy: święto, procesja, litania, odprawianie Godziny Świętej, towarzyszenie dzieciom i młodzieży w rytmie życia sakramentalnego poprzez praktykę comiesięcznej spowiedzi i Komunię świętą wynagradzająca z okazji pierwszych piątków miesiąca. Jednakże nabożeństwo to otwiera także perspektywy mistyczne, prowadzące na szczyty życia chrześcijańskiego. Składają się na nie: milcząca adoracja Bożej Miłości w Eucharystii, osobiste poświęcenie Sercu Jezusa, poświęcenie rodzin i narodów, duch wynagrodzenia, apostolstwo modlitwy, wnikanie w wewnętrzne uczucia Jezusa, który oddał za nas swoje życie, gdyśmy byli grzesznikami – aby jak On podjąć dzieło zbawienia świata.

Jan Paweł II do kultu Serca Jezusowego nawiązuje w encyklikach „Redemptor hominis” i „Dives in misericordia”. W 1999 r. w orędziu na stulecie poświęcenia ludzkości Najświętszemu Sercu Ojciec Święty przypomniał: „Człowiek roku 2000 potrzebuje Serca Chrystusa, aby poznać Boga i samego siebie; potrzebuje Go, aby budować cywilizację miłości”.

Siostra Maria Stecka RSCJ jest Siostrą Prowincjalną Zgromadzenia Najświętszego Serca Pana Jezusa („Sacre-Coeur”).

Artykuł z portalu www.liturgia.pl